Pictures from our recent events and outreach

Podstawowym organem hitlerowskich władz okupacyjnych, który na co dzień stosował terror i eksterminację ludności był aparat SS i policji. Podbite kraje stanowiły dlań nowe, szerokie pole terrorystycznej działalności, która przyjęła szczególnie duże rozmiary  w Polsce i na okupowanych terenach ZSRR.

W początkowym okresie kiedy Hitler toczył walkę o zdobycie pełnej władzy w Niemczech w 1933 r. organizacja SS (Schutzstaffeln) czyli „sztafety ochronne” spełniała rolę przybocznej gwardii.[1]

Organizacyjnie SS było częścią składową brutalnych hitlerowskich oddziałów szturmowych SA (Sturmabteilungen) spełniających rolę siły wojskowej hitlerowskiej partii narodowo-socjalistycznej, skierowanych przeciwko robotnikom i komunistom. Podlegali oni bezpośrednio i wyłącznie  Hitlerowi  będąc mu ślepo i bezgranicznie oddani. Bardzo szybko zaczęli się uważać za grupę uprzywilejowaną tworząc pod dowództwem Heinricha Himmlera posłuszną Hitlerowi armię zbrodniczą.[2]

W ramach SS  utworzono SD (Sicherheitsdienst) tzw. elitarną kadrę morderców  czyli Służbę Bezpieczeństwa, na której czele stanął Reinhard Heydrich. Nie długo potem SD stało się aparatem wywiadu Gestapo będąc jego nierozłączną całością. Twór Himmlera jakim było Geheime Staatspolizei zwane GESTAPO czyli Tajna Policja Państwowa stało się machiną postrachu i terroru wyniszczając niektóre grupy ludności szczególnie Żydów.[3]

W 1936 r. policja podzielona została na policję porządkową zwaną ORPO (Ordungspolizei) i policję bezpieczeństwa zwaną SIPO (Sicherheitspolizei), w skład której wchodziło Gestapo i KRIPO (Kriminalpolizei), a w rezultacie i SD.[4]

Na czele sił policyjnych w dystrykcie lubelskim stał ”dowódca SS i policji” podległy „wyższemu dowódcy SS i policji w GG” oraz formalnie gubernatorowi całego dystryktu. Funkcję tą sprawował do sierpnia 1943 r. SS-Gruppenfürer i generał  policji Odilo Globocnik a po nim do końca okupacji SS-Gruppenführer i generał policji Jacob Sporrenberg.[5] Dowódca SS i policji w dystrykcie miał swój specjalny sztab, który kierował i koordynował działalność dwóch podstawowych pionów policji: porządkowej ORPO i bezpieczeństwa SIPO oraz służb bezpieczeństwa SD.[6]

W skład policji porządkowej w dystrykcie lubelskim wchodziły Schutzpolizei, żandarmeria oraz policja niemiecka, którą stanowiły policja granatowa i policja ukraińska. Część policji porządkowej tworzyła sieć posterunków tzw. Einzeldienst, część występowała w oddziałach zwartych.[7] ORPO podległe były w pewnych okresach formacje o charakterze pomocniczym jak Selbstschutz, Sonderdienst czy Hilfspolizei. Istniały także służby resortowe takie jak policja kolejowa, drogowa i wodna, straż leśna, fabryczna i pocztowa.[8]

Urząd komendanta policji i służby bezpieczeństwa posiadał w swojej strukturze 3 wydziały: III Służba Bezpieczeństwa SD, IV Tajna Policja Państwowa Gestapo, V Policja Kryminalna KRIPO. Wydział III nadzorujący pozostałe wydziały, kontrolował  i opiniował pracę całej administracji cywilnej. Wydział IV najliczniejszy pod względem personelu, koncentrował się nad działalnością ruchu oporu. Wydział V pełnił rolę policji granicznej.[9]

Wraz z wybuchem wojny, 11 października 1939 r. wkroczyły do Białej Podlaskiej okupacyjne jednostki hitlerowskie, początkowo Wehrmacht a w niedługim czasie jednostki policji. Były to wówczas niewielkie liczbowo oddziały policji ochronnej i żandarmerii pełniące głównie rolę zwiadowczą.[10]

W połowie listopada 1939 r. utworzono w Białej Podlaskiej ekspozyturę policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Lublinie tzw. komisariat policji granicznej. W stolicy powiatu obok silnego garnizonu Wehrmachtu stacjonowała wówczas kompania Schutzpolizei i pluton żandarmerii.  Organizacją komisariatu granicznego policji zajął się Hauptsturmführer Karl Hildemann wraz z 15 funkcjonariuszami policji bezpieczeństwa a na jego miejsce obrano Terespol nad Bugiem.[11]

Ekspozytura policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Białej Podlaskiej pełniła zadania wynikające z kompetencji poszczególnych wydziałów tej policji w Lublinie zaś trzonem podstawowym było Gestapo. Istniały więc w komisariacie policji granicznej trzy referaty: III A zajmujący się poszukiwaniem osób nielegalnie przetrzymujących broń i amunicję, ukrywających innych, czy trudniących  się nielegalnym handlem i wytwórczością, pracowały tu trzy osoby: Peisseker, Weber, Stenberg, III B tropiący a następnie likwidujący polskie organizacje podziemne, pracowały tu cztery osoby: Wiese – kierownik Waksmund, Hamenstein i Schleicher, III C zajmujący się zwalczaniem szpiegostwa i sabotażu politycznego oraz ochroną granicy.[12]

Kierownictwo ekspozytury policji granicznej i policji bezpieczeństwa oraz SD w Białej Podlaskiej w okresie od listopada 1939 r. do lipca 1940 r. miało swoją siedzibę w dawnym pałacu Radziwiłłów w miejskim parku przy ulicy Warszawskiej. Z uwagi jednak na nieodpowiednie warunki „pracy” (brak cel i duża odległość od więzienia) w 1940 r. kierownictwo ekspozytury i komisariat policji granicznej przeniosły się do budynku byłej fabryki Raabego w dzielnicy Wola, przy ulicy Dreszera 17 (obecna Łomaska). Placówkę SD ulokowano zaś w prywatnym mieszkaniu przy ulicy Piłsudskiego 19.[13]

Od 14 listopada 1939 r. do 10 września 1941 r. szefem ekspozytury w Białej Podlaskiej był SS-Hauptsturmführer Karl Hildemann. Zorganizował on cały aparat zbrodni i terroru w mieście. Na jego polecenia i rozkazy torturowano i katowano więźniów, on dokonywał aresztowań, egzekucji m.in. w lesie Grabarka, na oficerach rezerwy i bezbronnych kobietach, mieszkankach Białej Podlaskiej. W siedzibie komisariatu przy ulicy Dreszera zorganizował on specjalne pomieszczenie tzw. „gabinet operacyjny” z narzędziami niemal średniowiecznych tortur.[14]

Po Hildemannie kierownictwo objął od 10 września do grudnia 1941 r. SS-Untersturmführer Ustus von Dollen a wkrótce potem SS-Sturmbannführer Purcall także krótko urzędujący bo zastrzelony w okresie okupacji. Od 1942 r. do 10 maja 1943 r. urząd objął SS-Obersturmführer Stillhamer, SS-Obersturmführer Maks Kubin był ostatnim urzędującym kierownikiem ekspozytury.[15]

Kubin dość ostro zapisał się w pamięci mieszkańców miasta. Był on wykonawcą wszystkich publicznych egzekucji przeprowadzonych  w latach 1943 i 1944 w Białej Podlaskiej i okolicy, na jego rozkazy dokonywano masowych aresztowań a następnie kierowano transporty więźniów do obozów koncentracyjnych na Majdanku, w Oswiecimiu i Buchenwaldzie, to on wydał rozkaz pacyfikacji wsi Husinka, Kaliłów, Solinki, on rozkazał mordować mieszkańców wsi Leśna Podlaska, Wisznice i innych.[16]

Posterunek graniczny w Terespolu nad Bugiem kontrolował osobowy ruch graniczny i zajmował się sprawami związanymi z legalnym i nielegalnym przekraczaniem wschodniej granicy. Służbę patrolową pełniły jednostki granicznej straży celnej (Zollgrenzschutz) rozlokowane w 14 miejscowościach wzdłuż linii Bugu, średnio po 16 osób w każdej. Komenda mieściła się w Białej Podlaskiej przy ulicy Krótkiej, strażnice zaś w: Borsukach, Bublu-Łemkowiskach, Dobratyczach, Gnijnie, Hołowczycach, Horoszkach, Janowie Podlaskim, Kodniu, Kostomłotach, Murawcu, Neplach, Pratulinie, Terespolu i  Zabużu.[17]

Policją kryminalną w Białej Podlaskiej w pierwszych latach okupacji kierował sekretarz kryminalny Schewior, później sekretarz kryminalny Holm. Funkcjonariuszami KRIPO było od 8 do 10 osób, głównie volksdeutschów, m.in. Konstanty Bałdyga, Piotr Purgała, Bronisław Szczygielski, Michał Szymański, Zdzisław Wolański, pracujący początkowo jako tłumacze przy przesłuchaniach. Potem zaczęli zajmować się kontrolą ewidencji meldunkowej mieszkańców, penetrowali ulice miasta, restauracje i sklepy tropiąc m.in. nielegalną wytwórczość, nielegalny ubój zwierząt i handel.[18]

Najmniejszą bo pięcioosobową agendą urzędu policji bezpieczeństwa ekspozytury w Białej Podlaskiej była placówka służby bezpieczeństwa SD, którą dowodził SS-Sturmbannführer Urmonait . Prowadząc własne kartoteki, mając agentów w aparacie administracji spełniała rolę nadzoru politycznego we wszystkich dziedzinach życia.[19]

Do zadań polegających na zwalczaniu polskiego ruchu oporu poprzez bezwzględny terror i eksterminację wyznaczone zostało Gestapo. Jego działalność zakamuflowana pod nazwą komisariatu policji granicznej polegała na ustawicznym tropieniu antyhitlerowskich i antyfaszystowskich organizacji konspiracyjnych.[20]

Wykonawcą bezpośrednim wszelkich terrorystycznych i zbrodniczych akcji była policja porządkowa, w skład której wchodziły oddziały policji ochronnej i żandarmerii, rozlokowane głównie  w miastach powiatowych dystryktu. Oddziały te tworzyły sieć policyjnych punktów oparcia tzw. obszary ochronne, z których następnie w miarę potrzeby formowano „Rollokmmandos”, „Jagdkommandos” i  „Einsatzkommandos”.[21] Pierwszą zwartą jednostką policji porządkowej w Białej Podlaskiej była kompania wchodząca w skład 43 batalionu lubelskiego pułku policji, a w 1941 r. w mieście stacjonował już batalion 307 lubelskiego  pułku policji. W drugiej połowie 1942 r. po destabilizacji związanej z okupacją ZSRR w Radzyniu  Podlaskim zakwaterowany został pięciuset osobowy 3 batalion lubelskiego pułku policji i poszczególne kompanie i plutony w całym powiecie Biała Podlaska.[22]

Koszarami policyjnymi stał się gmach Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. J. I. Kraszewskiego przy ulicy Warszawskiej. Mieściły się tam też: sztab batalionu, doraźny sąd policyjny i większość sił policji a także pluton żandarmerii polowej Wehrmachtu.[23]

W okresie wzmożonych akcji pacyfikacyjnych i eksterminacyjnych w czerwcu 1942 r. skierowano do bialskopodlaskiego regionu pierwszy szwadron policji konnej, z III Oddziału Policji Konnej pod dowództwem Ericha Wulbrandta. Tak szwadron jak i bataliony wykonywały wszelkie akcje pacyfikacyjne, egzekucje zakładników, masowe likwidacje obozów jenieckich, gett. Na podkreślenie zasługuje fakt, ze policja bezpieczeństwa ani razu nie stawila czoła najmniejszej nawet grupie lub oddziałowi  partyzanckiemu, natomiast z cala bezwzględnością i okrucieństwem występowała  przeciwko bezbronnej ludnosci miast i wsi.[24]

Niezależnie od zwartych formacji policyjnych w Białej Podlaskiej, Chotyłowie i Wisznicach działały posterunki żandarmerii, podlegające komendantowi żandarmerii dystryktu. Zajmowała się ona głównie sprawami gospodarczymi, organizując obławy , łapanki, kontrolowanie dokumentów a niejednokrotnie i zabójstwa podejrzanych osób. Zwalczając nielegalny handel dokonywała rewizji wozów chłopskich, rewizji osobistych, bez względu na miejsce i okoliczności poszukując głównie mięsa.[25] Obszar powiatu podzielony został na trzy rejony działania posterunków żandarmerii. Posterunek w Białej Podlaskiej obejmował Bohukały, Dubów, Hołowczyce, Janów Podlaski, Pawłów, Rokitno, Sidorki, Sitnik, Swory, Witulin, Zakanale. W ramach tego posterunku żandarmerii było 8 posterunków policji granatowej w Białej Podlaskiej, Bohukałach, Horoszkach, Janowie Podlaskim, Konstantynowie, Leśnaj Podlaskiej, Rokitnie i Sitniku. Posterunek w Chotyłowie obejmował Dobryń Duży, Kobylany, Kodeń, Kostomłoty, Kościeniewicze, Piszczac. Rozmieszczono tu 4 posterunki policji granatowej w Kodniu, Piszczacu, Terespolu i Zalesiu oraz posterunek policji ukraińskiej w Kostomłotach. Posterunek w Wisznicach obejmował Huszczę, Łomazy, Opole, Rossosz, Sławatycze, Tuczną, Wisznice, Zabłocie. Cztery posterunki granatowej policji znajdowały się w Łomazach, Sławatyczach, Tucznej i Wisznicach a posterunek policji ukraińskiej w Hannie i Zabłociu.[26]

Pluton żandarmerii zajmował budynek szkoły powszechnej przy ulicy Janowskiej, potem jednak przeniósł się na ulicę Kolejową. Liczył on 40 osób. Pierwszym komendantem żandarmerii w latach 1939-1940 był Oberleutnant Rudeck, następnie w latach 1940-1942 Leutnant Becker i w 1942-1944 Leutnant Christoph.[27]

Poza wymienionymi rodzajami policji istniała jeszcze formacja o charakterze policyjnym pełniąca funkcję ochrony administracji zwana Sonderdienst. Pełnili tu służbę młodzi ludzie w wieku 18-23 lata, tylko volksdeutsche, znający doskonale język polski. Sonderdienst liczył 30 osób i stacjonował w Białej Podlaskiej w lewym skrzydle dawnego pałacu Radziwiłłów w parku miejskim przy ulicy Warszawskiej. Kilkunastoosobowy posterunek znajdował się także w Wisznicach.[28]

W Małaszewiczach znajdowała się placówka kolejnej formacji policyjnej ściśle współpracującej z żandarmerią zwanej Bahnschutzpolizei. Jego funkcjonariusze dokonywali kontroli na wszystkich przystankach kolejowych na długości od Międzyrzeca Podlaskiego do Terespola, chroniąc obiektów kolejowych, transportów towarowych.[29]

Po napaści na Związek Radziecki utworzono jednostki skoszarowanej policji pomocniczej zwanej Schutzmannschaften służącej do ochrony obiektów wojskowych,  przemysłowych oraz składów zaopatrzenia. W Białej Podlaskiej stacjonowały dwie ich jednostki a każda liczyła przeciętnie dwieście osób.[30]

[1] Waldemar Tuszyński, Policyjny i wojskowy aparat okupacyjny na Lubelszczyźnie (Organizacja, siły i niektóre elementy działania), Zeszyty Majdanka t. III, Lublin 1969,  s. 21 i J. Sroka Hitlerowski aparat zbrodni i terroru w powiecie Biała Podlaska w latach 1939-1944, Zbrodnie hitlerowskie w Powiecie Biała Podlaska w latach 1939-1944 pod redakcją Mariana Kowalskiego, PTPN, Międzyrzec Podlaski 1971, s. 51.

[2] J. Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni i terroru…, op. cit.

[3] Ibid. s. 52.

[4] Ibid., s. 53.

[5] Waldemar Tuszyński, Policyjny i wojskowy aparat okupacyjny, Zeszyty Majdanka, t. III, Lublin 1969, s. 22.

[6] ibid., s. 22-23.

[7] Czesław Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce t.II, Warszawa 1970, s. 254-258.

[8] Jerzy Sroka, Hitlerowski aparat terroru i zbrodni, Zbrodnie hitlerowskie w regionie bialskopodlaskim 1939-1944, pod redakcją Mariana Kowalskiego, Lublin 1977, s. 28.

[9] Ibid., s. 30.

[10] J. Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni …, op. cit., s. 59.

[11] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 30.

[12] ibid. s. 31-32.

[13] Janusz Odziemkowski, Katownia Gestapo w Białej Podlaskiej, Muzeum Okręgowe, Biała Podlaska 1986, s. 3-6, Stanisław Jadczak, Biała Podlaska dzieje miasta i jego zabytki, Lublin 1993, s. 55-56; J Sroka, Hitlerowski aparat terroru…op. cit., s. 31.

[14] J. Odziemkowski, Katownia…, op. cit., s. 6-8, J. Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni…, op. cit., s. 63.

[15] J. Odziemkowski, Katownia…, op. cit., s. 13, J. Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni…, op. cit., s. 64.

[16] J. Odziemkowski, Katownia…, op. cit., s. 15, J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 32.

[17] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru, op. cit., s. 33-34.

[18] Ibid., s. 34.

[19] Ibid., s. 35.

[20] J. Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni…, op. cit., s. 66.

[21] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 35.

[22] W. Tuszyński, Policyjny i wojskowy aparat…, op. cit., s. 27-28.

[23] St. Jadczak, Biała Podlaska…, op. cit., s. 55: J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 36.

[24] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit.,  s. 37.

[25] W. Tuszyński, Policyjny i wojskowy aparat…, op. cit., s. 24-25, J. Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni…, op. cit., s. 68.

[26] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 38.

[27] Ibid., s. 39.

[28] Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy…, op. cit., s. 255,  J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. ci., s. 39-40.

[29] Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy… op. cit.

[30] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 40-41.

Policja

Holocaust na terenie regionu bialskopodlaskiego w czasie II wojny światowej. Wszelkie uwagi dotyczące zawartości stron proszę kierować do Webmastera, Copyright © 2017

Holocaust, Biała Podlaska, Polska