Pictures from our recent events and outreach

Omawiając organizację hitlerowskiego aparatu terroru i zbrodni, nie można pominąć roli i działalności Wehrmachtu, który uczestniczył w wielu akcjach pacyfikacyjnych, a w szeregu przypadkach był nawet czynnikiem inspirującym i kierowniczym. W jego funkcjach okupacyjnych stosowanie terroru stało się w odniesieniu do podbitej ludności zjawiskiem powszechnym. Współdziałał w wywożeniu ludnosci z okupowanych państw do różnego rodzaju obozów, w tym i obozów koncentracyjnych. Z tego tez względu Wehrmacht w dużym stopniu przyczynił się do realizacji planów hitlerowskich w okupowanej Polsce.[1]

Dystrykt lubelski stanowił jedną z pięciu istniejących w Generalnym Gubernatorstwie Głównych Komendantur Polowych. Głównej Komendanturze Polowej Lublin OFK - Oberfeldkommandantur oznaczonej numerem 372, z wyjątkiem jednostek frontowych podlegały jednostki wojskowe, składy, magazyny itp., rozmieszczone w jej granicach. Dzieliła się ona na szereg komendantur, rozmieszczonych w różnych miastach lubelskich, z których większe to komendantury garnizonowe – Ortskommandantur, a mniejsze miejscowe komendy wojskowe – Truppen – Standortkommandantur. Komendy garnizonu znajdowały się w Białej Podlaskiej, Chełmie, Lublinie i Zamościu. Miejscowe komendy wojskowe w Biłgoraju, Dęblinie, Hrubieszowie, Krasnymstawie, Kraśniku, Łukowie, Międzyrzecu, Puławach i Włodawie.[2]

Głównym zadaniem OFK była ochrona szlaków komunikacyjnych i obiektów wojskowych, a w ostatnich latach okupacji zwalczanie partyzantów i pacyfikacja terenów. Do realizacji tych zadań dowódca Hjalmar Moser, dysponował 8-12 batalionami, min. 3 bataliony strzelców krajowych, 3 bataliony ochronne do zadań specjalnych, 2 bataliony ochronne w tym jeden – 688 stacjonował w Białej Podlaskiej, 1 batalion ochrony transportu oraz 3 bataliony piechoty.[3]

W Białej Podlaskiej jednostki Wehrmachtu pojawiły się w październiku 1939 r. Po wysiedleniu rodzin byłych jednostek Wojska Polskiego, zajęły teren koszar wojskowych 34 pp. i III dywizjonu 9 pal przy ulicy Warszawskiej, Koszarowej, Artyleryjskiej. Koszary byłego pułku piechoty zajęły oddziały piechoty zmotoryzowanej, saperzy i służba łączności zaś koszary i stajnie 9 palu artyleria konna Wehrmachtu i 609 pułk ochrony z dowódcą i sztabem, wchodzący w skład 202 brygady ochrony dowodzonej przez gen. mjr Eckerta von Tschammer und Osten. Komenda garnizonu ulokowała się początkowo w budynku poczty przy ulicy Plac Wolności 3, a w połowie 1940 r. przeniosła się do murowanego piętrowego domu przy ulicy Reformackiej 9.[4]

W drugiej połowie 1940 r. dowództwo Wehrmachtu przystąpiło do organizowania w związku z planem napaści na ZSRR tzw. bazę wypadową. Stopniowo na teren powiatu zaczęły napływać oddziały kwatermistrzostwa, jednostki saperskie i łączności. Tereny byłej Wytwórni Samolotów na Woli zajęły jednostki hitlerowskiej Luftwaffe (lotnictwo) oraz jednostki artylerii przeciwlotniczej. Obiekty byłej Powiatowej Komendy Uzupełnień przy ulicy Kościuszki oraz teren magazynów Vineta – przyjęło kwatermistrzostwo Wehrmachtu na magazyny wojskowe. W tym celu zajęto także dwa zabytkowe kościoły w Białej Podlaskiej przy ulicy Brzeskiej i Narutowicza.[5]

W lutym 1941 r. rozpoczęła się dyslokacja jednostek Wehrmachtu na wschodnich terenach GG. Do Białej Podlaskiej przybyły następne oddziały kwatermistrzostwa, jednostki saperskie, służba łączności i formacje techniczne. Na koszary wojskowe zajęto kompleks budynków przyklasztornych w Leśnej Podlaskiej. Kwatermistrzostwo Wehrmachtu rozpoczęło usuwanie ludności z większych budynków murowanych, przeznaczając je następnie na siedziby sztabów, przybywających stopniowo w przygraniczny rejon Bugu. W budynku Liceum Ogólnokształcącego i Gimnazjum im. E. Plater przy ulicy Narutowicza urządzony został szpital polowy tzw. Reserwe Krieslassaret. Wytyczono rejony zakwaterowania formacji i jednostek Wehrmachtu, które jako pierwsze miały ruszyć do forsowania Bugu.[6]

W kwietnia 1941 r. magazyny wojskowe zapełniono żywnością, sprzętem i amunicją. W miesiąc później lotniska w Białej Podlaskiej i Małaszewiczach gotowe były przyjąć jednostki Luftwaffe. Zorganizowano tereny pod przyszłe lotniska polowe w okolicach Białej Podlaskiej, Międzyrzeca Podlaskiego oraz Radzynia Podlaskiego. Przygotowano tereny pod lokalizację przyszłych obozów jenieckich w rejonie lasu Hola. W dzielnicy Zofii Las w Białej Podlaskiej wybudowano całe miasteczko baraków drewnianych.[7]

Po wstępnej fazie przygotowań w maju i na początku czerwca 1941 r. powiat Biała Podlaska zmienił się w jeden olbrzymi obóz wojskowy. W stolicy powiatu oraz w Janowie Podlaskim, Konstantynowie, Leśnej Podlaskiej, Łomazach, Piszczacu, Rossoszy i Wisznicach kwaterowały sztaby wojskowe różnych formacji i jednostek Wehrmachtu.[8]

Po ataku w czerwcu 1941 r. na ZSRR przez powiat Biała Podlaska przeszła fala wojska i sprzętu wojskowego. Od lipca po wrzesień jednostki Wehrmachtu wraz z zaopatrzeniem dla frontu wschodniego maszerowały przez ziemie bialskopodlaskie głównym szlakiem komunikacyjnym Warszawa - Siedlce - Biała Podlaska – Brześć.[9]

W latach 1941 – 1943 po odejściu jednostek frontowych na wschód nadal stacjonował w Białej Podlaskiej silny garnizon Wehrmachtu. W 609 pułku prowadzono szkolenie rekrutów. Po odejściu pułku na front wschodni w Białej Podlaskiej stacjonował 688 batalion ochrony Nadkomendantury Polowej 372 oraz jednostki tzw. Ostlegionu, a ponadto formacje Schutzmannschaftów. Jeden z trzech batalionów “Ostlegionu”, batalion 790, skierowano na teren pólnocnej części dystryktu, m.in. do Białej Podlaskiej, Radzynia Podlaskiego i Łukowa.[10]

Wehrmacht wraz z siłami policyjnymi tworzył system tzw. punktów oparcia - Stützpunkte, obejmujących swym działaniem tzw. obszary bezpieczeństwa - Sicherungsabschnitte lub Schutzgebiete. Obszar dystryktu lubelskiego podzielony zostal na “obszary bezpieczeństwa”, z których każdy zajmował teren od jednego do trzech powiatów. Te z kolei dzielily się na “podobszary bezpieczeństwa”, wystawiajac w terenie “punkty oparcia”.[11]

W czerwcu 1943 r. w dystrykcie lubelskim istniało sześć ”obszarów bezpieczeństwa” z rozwiniętą siecią „punktów oparcia”. Były to następujące obszary: Bug, Kraśnik, Lubartów, Puławy, Radzyń Podlaski i Zamość. W rok później pozostał zachowany tylko jeden taki obszar – Bug obejmujący trzy powiaty nadbużańskie – Biała Podlaska, Chełm i Hrubieszów.[12]

Pod koniec czerwca 1944 r. dystrykt lubelski z tzw. obszarów tylowych przekształcil się ponownie w bezpośrednie zaplecze frontu wschodniego. Wówczas to tylko w pólnocnej jego części, na obszarze od Siedlec do Terespola, stacjonowało ponad 17600 żołnierzy Wehrmachtu i 200 policjantów. W Siedlcach skoszarowano 8733 żołnierzy i 165 policjantów, w Międzyrzecu Podlaskim - 1224 żołnierzy i 10 policjantów, w Białej Podlaskiej - 5132 żołnierzy i 114 policjantów oraz w Terespolu - 2555 żołnierzy i 10 policjantów.[13]

Jesienia 1942 r. Dowództwo Wojskowe w GG przekształcone zostało w Dowództwo Okręgu Wojskowego i tym samym Generalne Gubernatorstwo weszlo w skład “krajowego obszaru wojennego - Heimatkriegsgebiet, co oznaczalo faktyczne uznanie jej w tym zakresie za częśćc tzw. Rzeszy. Kompetencje Dowództwa zrównane zostały z kompetencjami innych okręgów wojskowych. Terytorialnymi organami DOW pozostały do końca okupacji nadkomendantury polowe – OFK.[14]

[1] W. Tuszyński, Policyjny i wojskowy aparat…, op. cit., s. 36, J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…op. cit., s 28.

[2] W. Tuszyński, Policyjny i wojskowy…, op. cit., Jerzy Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni…, op. cit., s. 58.

[3] W. Tuszyński, Policyjny i wojskowy… op. cit., s. 36-37.

[4] J. Sroka, Hitlerowski aparat zbrodni…, op. cit., s. 59, Stanisław Jadczak, Biała Podlaska dzieje miasta i jego zabytki, Lublin 1993, s. 55.

[5] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 42.

[6] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru…, op. cit., s. 42.

[7] Ibid., s. 42-43.

[8] Ibid., s. 42.

[9] Ibid.

[10] W. Tuszyński, Policyjny i wojskowy…, op. cit., s. 29-32, 39.

[11] J. Sroka, Hitlerowski aparat terroru… op. cit., s. 43-44.

[12] Ibid., s. 44.